آشنایی با برخی رذایل اخلاقی

 

به نام خدا

 

 

 

 

سوالات فصل پنجم از کتاب اخلاق اسلامی:

آشنایی با برخی رذایل اخلاقی

 

 

گردآورندگان:

 اسدی

 سیادت

فلاحی

 

1-    روایتی در باب ارتکاب گناه ذکر کنید.

پیامبر اکرم می فرمایند: عابدترین مردم کسی است که واجبات را بر پا دارد و کوشاترین مردم آن است که از گناهان دوری کند.

2-    معنای لغوی گناه را بیان کنید و دلیل نام گذاری آن را بنویسید.

گناه معادل ذنب در زبان عربی است. ذنب در اصل به معنای دنباله است و از این رو چنین نام گرفته که اگر کسی مرتکب آن شد، مذمت و کیفر نیز به دنبال آن خواهد آمد. بدین ترتیب ، گناه عملی است که دو چیز را در پی دارد: سرزنش مردم و کیفر.

3-    در اسلام چه رفتارهایی گناه شمرده می شود؟

از نظر اسلام هر گونه تجاوز از مرزهای الهی و سرپیچی از دستورهای خداوند و پیامبر و امامان معصوم گناه است و سرزنش و کیفر الهی را در پی دارد.

4-    آثار و پیامدهای ارتکاب به گناه را نام برده و یک مورد را توضیح دهید.

فاسد شدن قلب _ دچار شدن به گرفتاری و مصیبت _ حبط عمل _ کفر به خداوند

فاسد شدن قلب: در روایات متعددی بیان شده که گناه نورانیت را از قلب می گیرد و در نتیجه انسان را از رحمت الهی دور می سازد.

امام صادق می فرماید: هرگاه کسی مرتکب گناهی شود، در قلب او نقطه سیاهی ظاهر می شود. اگر توبه کند نقطه سیاه پاک می شود و اگر بر گناه خویش بیفزاید آن نقطه افزایش می یابد تا سراسر قلب را می گیرد. در این صورت هیچگاه رستگار نخواهد شد.

 

5-    روایتی از امام باقر (ع) در باب ارتکاب گناه بیان کنید.

امام صادق (ع) به نقل امام باقر(ع) می فرماید: چیزی بیش از گناه قلب انسان را فاسد نمی کند. قلب گناهی مرتکب می شود و این گناه در آن باقی می ماند تا بر سراسر آن گسترش می یابد و آن را سرنگون می کند.

6-    روایتی از امام صادق (ع) در باب حبط عمل را بیان کنید.

از امام صادق درباره آیه «وبه رفتارهایی که انجام داده اند روی آورده و آنها را نابود میکنیم »، پرسیدم. امام (ع) فرمود: به خدا سوگند! اگر رفتارهای آن ها سفید تر از پارچه های مصری باشد [خداوند آنها را نابود می کند]؛ زیرا هرگاه حرامی به آن ها عرضه می شد از آن دوری نمی کردند.

 

 

7-    نتیجه ارتکاب به گناه چیست؟

ارتکاب گناه به تدریج انسان را به جایی می رساند که منکر خدا و پیامبر و معاد می شود.

8-    انواع گناهان را نام ببرید.

گناهان کبیره و گناهان صغیره.

9-    کیفر گناهان کبیره و صغیره چیست.

گناهان کبیره کیفرشان جهنم است و گناهان صغیره نیز کیفرشان چیزی کمتر از آتش جهنم.

10-                       گناهان کبیره چه گناهانی هستند؟ نام ببرید.

امام صادق در تفسیر آیه «اگر از منهیات الهی بزرگ دوری کنید ، کارهای زشت شما را می پوشانیم» می فرمایند: گناهان کبیره آنهایی هستند که خداوند بر مرتکب آنها آتش جهنم واجب کرده است.

در برخی روایات گناهان کبیره شمارش شده اند؛ کشتن انسان بی گناه، عاق والدین، رباخواری، تهمت زدن به زنان پاکدامن، خوردن مال یتیم، فرار از جنگ، ترک نماز بدون دلیل موجه، شرک به خدا، شهادت دروغ، زنا، شراب خواری و ... که مرتکب آنها مستحق آتش جهنم است.

11-                       از نگاه دانشمندان اخلاق عوامل اصلی روی آوردن انسان به گناه چیست؟

دانشمندان اخلاق، شهوت و غضب را دو عامل اصلی روی آوردن انسان به گناهان میدانند.

12-                       راه رسیدن به رستگاری چیست و آیه ای در این باره ذکر کنید.

در آیه ای خداوند راه رستگاری و ورود به بهشت را در گرو دوری از هوای نفس دانسته است: « و اما کسی که از ایستادن در برابر پروردگارش هراسید، و نفس خود را از هوی بازداشت، پس جایگاه او همان بهشت است.»

13-                       در آیات قرآن منشا گناهان چه چیزی ذکر شده است؟

در برخی از آیات قرآن افراط در دنیاخواهی و فریفتگی دنیا و نعمت های آن و فریب خوردن از شیطان منشا گناهان به شمار آمده است.

 

14-                       راههای دوری از گناهان چیست؟ نام ببرید.

یاد خدا و توجه به او _ اعتراف به گناهان _ یاد مرگ _ تنفر از گناهان _ توجه داشتن به ماندگاری پیامدهای گناه

15-                       روایتی از امام علی (ع) در باب یاد خدا و دوری از گناهان را بنویسید.

از گناه و نافرمانی خدا در خلوت نیز بپرهیزید که شاهد و گواه گناه همان داور است.

 

16-                       آیه ای در باب پیروی از هوای نفس ذکر کنید.

خداوند به پیامبر (ص) دستور میدهد مطابق آنچه بر او نازل شده ، میان مردم داوری کند و از هوای نفس مردم پیروی نکند:«میان مردم بر اساس آنچه خداوند فرو فرستاده است، داوری کن و از هواهای نفسانی آنان پیروی مکن.»

17-                       عواقب هوا پرستی چیست؟

از نظر قرآن هواپرستی انسان را از کمال به حضیض انحطاط می کشاند، چنان که بلعم باعورا به سبب هواپرستی چنین سرنوشتی یافت.

18-                       روایتی از امام علی (ع) در باب هواپرستی ذکر کنید.

هوای نفس نابود کننده ترین چیز است.

هوای نفس خدایی است که پرستیده می شود.

 

19-                       هوای نفس به چه معناست؟

«هوی» در زبان عربی به معنای میل و گرایش است و «نفس» نیز به معنای خود. بنابراین هوای نفس میل ها، خواهش ها و گرایش هایی است که در انسان وجود دارد. البته باید یادآور شد معوملا هوای نفس تنها در مورد گرایش ها و میل هایی به کار می رود که بر خلاف دستورها و خواسته های خداوند است.

 

20-                       آثار و پیامدهای پیروی از هوای نفس چیست؟

گمراه کردن انسان _ خواری و رسوایی _  سختی ها و مشکلات _ ضعف اراده _ نابود شدن دین فرد و خود او

21-                       منشا پیروی از هوای نفس و راه مبارزه با آن چیست؟

انسان به صورت طبیعی تابع خواهش ها و امیال خویش است. بر اساس آموزه های دینی، بهترین روش برای مهار نفس، برآورده نکردن و مقاومت در برابر آنهاست.

22-                       یکی از رذیلت های مهلک نفسانی را نام ببرید.

غضب یکی از رذیلت های مهک نفسانی است و چون آتشی است که اگر با آب حلم خاموش نشود، صاحب خشم و دیگران را می سوزاند.

23-                       روایتی از امام علی (ع) در باب غضب بنویسید.

بدترین دشمن انسان غضب و شهوت اوست. کسی که براین دو تسلط یابد، درجه اش بالا می رود و به بالاترین مرتبه می رسد.

24-                       از نظر اسلام چه نوعی از غضب پسندیده است؟

از نظر اسلام خشم درصورتی که مطابق با معیارها و آموزه های اسلام باشد، پسندیده و در برخی موارد ضروری و واجب است و در صورتی که با معیارهای دینی در تعارض باشد، امری مذموم است.

25-                       آثار غضب را ذکر کنید.

نابود کردن ایمان _ نابود کردن عقل _ از میان بردن ادب _ آشکار کردن عیب های آدمی _ بیدار کردن کینه های خفته _ ایجاد ناراحتی و فشار روانی

26-                       راه های مبارزه با غضب چیست؟

در متون دینی دو راه برای مهار خشم بیان شده است. نخست اینکه اگر فرد خشمگین ایستاده است بنشیند و اگر نشسته است دراز بکشد. راه دوم که شیوه اصلی مبارزه با خشم است فرو بردن خشم و بردباری در برابر آن است. حضرت علی می فرماید: هرگاه خشم بر تو غالب شد با بردباری و متانت بر او چیره شو.

27-                       روایتی در باب خشم بنویسید.

حضرت علی می فرماید : خشم همراه بدی است، عیب ها را آشکار و بدی ها را نزدیک و خوبی را دور می کند.

28-                       روایتی از امام علی (ع) درباره طمع بنویسید.

نابود کننده ترین چیز طمع است.

زشت ترین صفت طمع است.

29-                       امام باقر (ع) در مورد طمع چه می فرمایند؟

بد بنده ای است آن که طمعی دارد که او را به دنبال خود می کشاند و بد بنده ای است آنکه میلی دارد که او را خوار می کند.

30-                       مفهوم طمع را بیان کنید.

طمع در زبان عربی به معنای امید داشتن به دستیابی به مطلوب است و هم در امور مطلوب و هم در امور نامطلوب به کار می رود. اما در زبان فارسی تنها در موارد منفی به کار می رود.

31-                       خداوند در قرآن از زبان ساحران فرعون که به حضرت موسی ایمان آوردند چه می فرماید؟

و برای ما چه عذری است که به خدا و آنچه از حق به ما رسیده، ایمان نیاوریم و حال آنکه چشم داریم که پروردگارمان ما را با گروه شایستگان به بهشت درآورد؟

32-                       مصداق هایی از طمع را بیان کنید.

امید داشتن به اینکه دیگران بخشی از مال و دارایی خود را به ما ببخشند. یا ما را در سود حاصل از کار خود شریک کنند.

33-                       آثار و پیامدهای طمع چیست؟ نام ببرید.

از دست دادن تقوا _ از بین بردن ایمان _ خواری و پستی _ از بین رفتن کرامت انسانی _ اسارت و بندگی و بردگی _ منحرف شدن عقل و در ماندن از تشخیص صحیح

34-                       روایتی از امام علی (ع) درباره طمع و آثار آن بنویسید.

کسی که طمع داشته باشد، تقوا را از دست می دهد.

 

35-                       راه مبارزه با طمع چیست؟ توضیح دهید.

نخستین راه مبارزه با طمع تأمل داشتن در آثار ناگوار و زیانبار آن است. و دومین راه امید داشتن به لطف و کرم خداوند و دانستن این نکته است که خالق و سرچشمه همه نعمتها خداست.

36-                       اولین قتل تاریخ بشریت به چه دلیلی صورت گرفت؟

بدلیل حسادت قابیل به برادر خود هابیل

 

37-                       آیه ای از قرآن در باب حسادت بنویسید.

بسیاری از اهل کتاب -  پس از اینکه حق برایشان آشکار شد - از روی حسدی که در وجودشان بود آرزو می کردند که شما را بعد از ایمانتان کافر گردانند.

38-                       یکی از سخنان حضرت علی (ع) را درباره حسادت بیان کنید.

حسد راس همه عیب هاست.

بدترین همراه انسان، حسد است.

39-                       مفهوم حسد از دید علمای اخلاق چیست؟

علمای اخلاق در تعریف حسد می گویند : حسد آن است که انسان بخواهد نعمتی را که خداوند به دیگری داده، از او بگیرد ، به بیانی دیگر حسود کسی است که چشم دیدن نعمت و رفاه و آسایش دیگران را ندارد و اگر به نعمتی برسند، ناراحت و غمگین و اگر به مصیبتی دچار شوند شادمان می شود.

40-                       تفاوت حسد با غبطه و منافسه را بنویسید.

غبطه و منافسه بدین معناست که شخص نمی خواهد نمعت هایی که خداوند به دیگران داده از میان برود بلکه دوست دارد همان نعمت ها را او نیز داشته باشد. بنابراین حسد از صفت های رذیله است، اما غبطه ومنافسه نه تنها مذموم و ناپسند نیست بلکه در برخی موارد ممدوح نیز هست.

41-                       آثار و پیامدهای حسد چیست؟ یک روایت در این باب بیان کنید.

از بین بردن آرامش _ تحلیل بردن بدن و نابود کردن آن _ از بین بردن ارزش اعمال نیکو _ نابود کردن دین و ایمان

در روایتی از امام باقر   آمده است: حسد ایمان را می خورد و نابود می کند، چنان که آتش هیزم را می خورد.

42-                       منشا حسد چیست؟

خباثت و پستی نفس _ دشمنی _ میل به شهرت و آوازه _ رقابت _ تکبر _ تعزز

43-                       راه مبارزه با حسد را بنویسید.

یکی از مهم ترین را های مبارزه با حسد، شناسایی علت های آن و ریشه کن کردن آنهاست. یکی دیگر از راه های مبارزه با حسد، تفکر در آثار مهلک آن است. حسود باید با خود بیندیشد آیا حسد ورزی که در واقع هیچ زیانی به محسود نمی رساند، به اندازه ای سودمند است که بتواند زیان های ناشی از حسد را جبران کند؟ راه دیگر مبارزه با حسد که مکمل راههای پیشین است، دوری کردن از عمل به مقتضای حسادت و انجام دادن رفتارهای متضاد با آنهاست.

44-                       دلیل اصلی سرپیچی شیطان و رانده شدن از درگاه الهی چه بود؟  تکبر

 

45-                       خداوند درباره تکبر چه می فرماید؟

و چون فرشتگان را فرمودیم :برای آدم سجده کنید.  پس بجز ابلیس – که سرباززد و کبر ورزید و از کافران شد- همه به سجده در افتادند.

46-                       روایتی در باب تکبر ذکر کنید.

در روز قیامت متکبران به شکل مورچه هایی در می آیند و مردم آنها را لگد مال می کنند تا خداوند از محاسبه اعمال مردم فارغ شوند.

47-                       مفهوم تکبر را بیان کنید.

تکبر از کبر، یعنی بزرگی گرفته شده؛ بدین معنا که انسان خود را درحالی که واقعا بزرگ نیست، بزرگ ببیند. ملا مهدی نراقی در تعریف تکبر می گوید: تکبر حالتی است که آدمی خود را از دیکری بالاتر ببیند. چنین شخصی از هم نشینی با دیگران مضایعه دارد، با آنها هم غذا نمی شود، در کنار آنها نمی نشیند، از دیگران انتظار سلام دارد و... .

48-                       تفاوت عجب و تکبر چیست؟

عجب از صفت های نا پسندی است که با تکبر تفاوت دارد.عُجب که که ازعَجَب مشتق شده، بدین معناست که انسان چنان شیفته توانایی ها و ویزگی ها خود شود که حالت تعجب و شگفتی به او دست دهد و بدون اینکه خود را با دیگران مقایسه کند، با دیدن توانایی های خود دچار خودپسندی شود. در حالیکه انسان تنها زمانی دچار تکبر می شود که خود را با دیگران مقایسه کند و به این نتیجه برسد که از آنها برتر است.

49-                       اقسام تکبر را نام ببرید.

تکبر در برابر خدا _ تکبر در برابر انبیاء و امامان _ تکبر در برابر مردم

50-                       ملامهدی نراقی درباره درجات تکبر چه می گوید؟

درجه اول آن است که خود را از دیگران برتر ببیند و آن را در عمل و گفتار اظهار کند که بدترین درجه تکبر است. درجه دوم آن است که در دل، خود را از دیگران بالاتر ببیند و در عمل آن را اظهار کند، ولی برتری خود را به زبان نیاورد. درجه سوم آن است که در باطن، خود را از دیگران بالاتر بداند، اما در عمل و زبان آن را اظهار نکند. این مرتبه از تکبر از مراتب دیگر پایین تر و صاحب آن به نجات نزدیک تر است.

51-                       آثار تکبر را نام برده و توضیح دهید.

اختلال در توانایی فهم و درک انسان _ مقاومت در برابر دعوت پیامبران _ عذاب الهی _ خوار کردن بزرگان _ طغیان

52-                       منشا تکبر چیست؟

عُجب و خودپسندی، احساس حقارت و کوچکی، داشتن امتیازها و ویژگی های خاصی مانند عالم بودن، عامل بودن به دستورهای دینی , تعلق داشتن به خانواده ای اصیل و شریف , بهره مندی از زیبایی ظاهری , قدرت , مال و ثروت و ... .

53-                       راه مبارزه با تکبر را بنویسید.

اولین گام این است که شخص با آثار و پیامدهای سوء این صفت آشنا شود و به این نتیجه برسد که تکبر صفتی ناپسند است و باید نفس خود را از آن پاک کند. دومین قدم نیز این است که بکوشد با عمل کردن به رفتارهایی که مقتضای تواضع است و دوری کردن از رفتارهایی که مقتضای تکبر است، به تدریج ریشه های این صفت را از قلب خود برکند.

 

54-                       روایتی در باب لجام گسیختگی زبان ذکر کنید.

امیرالمومنین می فرماید: زبان صاحبش را به بیراهه می برد.

زبان درنده ای است که اگر رها شود گاز می گیرد.

55-                       مفهوم لجام گسیختگی زبان را بیان کنید.

از نظر اسلام زبان لجام گسیخته زبانی است که در مقام سخن گفتن، معیارها و محدودیت های دینی را نادیده می گیرد.

56-                       لجام گسیختگی چه محدودیت های دینی را نادیده می گیرد؟

اشاعه ندادن کارهای زشت _ مسخره کردن _ دیگران را با نام های زشت خواندن _ عیبجویی کردن و تجسس کردن از مردم _ غیبت کردن _ دوزبانی _ بد دهنی و فحاشی _ دروغ _ تهمت _ سخن چینی _ افشای اسرار

 

57-                       آثار لجام گسیختگی زبان را نام ببرید و یک مورد را توضیح دهید.

قساوت قلب _ مسلط شدن مردم و در نتیجه خوار گردیدن _ ارتکاب گناهان و مشمول عذاب الهی شدن _ برانگیختن فتنه ها و نابود کردن انسان _ پاسخ های درشت شنیدن

برانگیختن فتنه ها و نابود کردن انسان: چه بسا سخنی نابجا یا نادرست که فتنه ای بزرگ میان مردم ایجاد کند و حتی خود گوینده را به کشتن دهد.

امیرالمومنین می فرماید: چه بسیار خون هایی که با دهان ریخته شده است.

58-                       عوامل لجام گسیختگی زبان را نام ببرید.

سخن را جزء عمل ندانستن _ بی اندیشه سخن گفتن _ پرگویی _ عادت های نادرست

59-                       راههای مهار کردن لجام گسیختگی زبان چیست؟

اول اینکه فرد در آثار و پیامدهای این صفت تامل کند. دوم اینکه باید از پرگویی دوری کند. سوم اینکه خود را ملزم کند پیش از سخن گفتن درباره آن اندیشه کند و چهارم اینکه اگر عادت های نادرستی در سخن گفتن دارد آنها را بتدریج کنار بگذارد.

 

 

و من الله توفیق